‘Iedereen komt tot 1811’, zei mijn vader altijd. En hij kon het weten, na 60 jaar stamboomonderzoek. Hij doelde met die uitspraak op de invoering van de burgerlijke stand in 1811. Daarin wordt ook vandaag de dag nog van iedereen geboorte, huwelijk en overlijden vastgelegd.
Deel 1 van de serie Stamboomonderzoek door Ineke Lautenbach
Ontstaan
De burgerlijke stand is geen idee van Napoleon, zoals veel mensen denken, maar is wel begonnen met een Franse wet: de état civil uit 1792, een paar jaar na de Franse revolutie. In 1810 wordt het Koninkrijk Holland ingelijfd bij het Franse keizerrijk en vervolgens worden in 1811 hier de Franse wetten ingevoerd: de start van de burgerlijke stand in Nederland.
In 1813 eindigt de Franse tijd, maar de burgerlijke stand blijft. Voor Napoleon was die erg nuttig bij de handhaving van de dienstplicht en bij het heffen van belastingen. Deze redenen hebben meegespeeld bij het besluit om de ingevoerde registratie te handhaven.
Zodoende is er een doorlopende registratie van geboorte, huwelijk en overlijden van 1811 tot nu toe, die grotendeels openbaar is: ‘Iedereen komt tot 1811’.
Onderzoek via de gemeente
Akten van de burgerlijke stand worden gemaakt en bewaard in de gemeente waar de gebeurtenis heeft plaatsgevonden. Als een gemeente fuseert, gaan de akten mee naar het nieuwe gemeentehuis.
Op 6 juni 1944, op D-Day, begon mijn vader zijn onderzoek dan ook met een brief aan de gemeente Grootegast waar zijn vader geboren is.
‘Wat weet U van mijn familie?’ was zijn vraag.
‘Welke Lautenbach bedoelt U?’ was het verrassende antwoord.
Er bleken twee families Lautenbach in de gemeente Grootegast te wonen zonder elkaar te kennen, zelfs in hetzelfde dorp: Doezum. Hij heeft de volledige gegevens ontvangen van twee generaties. Daarmee kon hij beginnen zijn stamboom te reconstrueren.
Maar wat was dat een werk in die tijd! Als iemand verhuisd was, moest een brief geschreven worden naar de nieuwe gemeente. Mijn moeder vertelde vaak een verhaal dat zich afspeelt rond 1960. Steeds als er een brief van een aangeschreven gemeente kwam, bleek dat de persoon in kwestie vertrokken was naar een andere gemeente. Wat mijn vader na lezing van weer zo’n brief steeds opnieuw de verzuchting ontlokte: ‘Hij is nog niet dood.’
Het rijksarchief
In de archiefwet van 1995 is geregeld dat openbare archieven na twintig jaar door burgers geraadpleegd moeten kunnen worden. Zodoende liggen de meeste akten tegenwoordig niet meer bij de gemeenten, maar bij gemeente- of streekarchief en bij het regionaal historisch centrum van de provincie. Mijn vader heeft dan ook vele uren in de Rijksarchieven in Groningen en Leeuwarden doorgebracht, ook voor 1995 toen een groot aantal akten daar al lag.
Zo heeft hij in de loop der jaren de Lautenbach stamboom steeds verder kunnen uitbouwen. Maar hij deed ook onderzoek naar de familie Visser uit Makkum, van zijn moeder Jantje Visser. En later naar de voorouders van mijn moeder, de families Katerborg en Renkema. Mijn afkomst is grondig gedocumenteerd.
Internet
Aan het eind van de jaren negentig zijn diverse archiefdiensten begonnen om de gegevens uit de burgerlijke stand digitaal beschikbaar te stellen. Het begon via de eigen websites en al snel ontstond het overkoepelende genlias.nl. In 2013 werd dat vervangen door wiewaswie.nl dat nu nog steeds bestaat. De laatste jaren worden steeds meer scans van originele akten toegevoegd. Thuis achter de computer kun je je stamboom voor een heel groot deel bij elkaar zoeken.
Maar je hebt wel een startpunt nodig, want niet alle gegevens zijn openbaar. De termijnen zijn vanwege privacy beperkt tot 100 jaar voor een geboorte, 75 jaar voor een huwelijk en 50 jaar voor een overlijden. Wie van een familielid een huwelijksdatum kent van tenminste 75 jaar geleden heeft een startpunt om te gaan zoeken en komt in principe tot 1811.
De oudste akten
Het is in dit verband natuurlijk leuk om de oudste akten van onze familie op internet te zoeken. De oudste geboorteakte is van Janke Lautenbach, geboren 16 augustus 1811 in Leeuwarden, dochter van Willem Lautenbach en Sara van der Veen. Ze maakt deel uit van een losse tak die zeer waarschijnlijk wel afstamt van onze gezamenlijke voorouder Jacobus Lautenbach, maar de verbinding is tot op heden niet gevonden.
De oudste huwelijksakte is van Willem Jacobus Lautenbach en Maartje Rimmerts de Groot, getrouwd op 8 juni 1811 in Dronrijp.
De oudste overlijdensakte tenslotte is van Arend Harmens Lautenbach, op 21 januari 1812 overleden in Zuiderdrachten. Deze zoon van Harmen Dirks Lautenbach en Henke Arends van Veen is slechts 7 dagen oud geworden.
Niet iedereen komt tot 1811
Maar komt iedereen wel tot 1811 via de burgerlijke stand? Mijn vader was stellig in zijn uitspraak, maar dat was niet terecht.
Het begint al met de invoering. De registratie begint niet overal op dezelfde datum. Zo is in Amsterdam de eerste huwelijksakte van 3 maart 1811, maar begint de vastlegging van geboorte en overlijden op 23 juli. En in Friesland zijn er gemeenten waarvan de registers pas in 1812 beginnen. En dat is nog maar een kleine nuancering.
Van veel grotere invloed op de registratie is migratie. Families die na 1811 in Nederland zijn komen wonen vinden in de burgerlijke stand de eerste voorouder in Nederland, maar niets daarvoor. Het kan gaan om Europeanen, maar ook om mensen uit de voormalige Nederlandse koloniën. In de jaren vijftig van de vorige eeuw komt de immigratiestroom van buiten Europa op gang, waarvan de Nederlandse gegevens grotendeels nog niet openbaar zijn.
Anderen vertrokken uit Nederland, definitief of tijdelijk. Dan verdwijnt een tak van de familie uit beeld. Velen gingen naar voormalig Nederlands-Indië, anderen naar Suriname of de Nederlandse Antillen. Na de Tweede Wereldoorlog vertrokken grote aantallen mensen naar Noord-Amerika of naar Australië.
Een heel andere situatie doet zich voor in de grensgebieden met Duitsland. Ik doe onderzoek naar de familienaam van mijn vrouw, Schuldink. Deze familie is afkomstig uit Gramsbergen en nogal honkvast. Maar er is wel intensief contact met het graafschap Bentheim, vlak over de grens in wat nu Duitsland is. Er wordt onderling getrouwd en heen en weer verhuisd. Dus moet er gezocht worden in de Duitse archieven. Maar in Duitsland is na het einde van de Franse tijd de burgerlijke stand weer afgeschaft. Dat maakt de zoektocht een stuk ingewikkelder! De rechte lijn terug in het verleden loopt wel voorbij 1811, maar het is nog lang niet zeker of ik de stamboom vanaf het beginpunt helemaal compleet zal kunnen krijgen.
Nee, niet iedereen komt tot 1811, zo stellig is het niet. Maar velen wel.
Meer lezen?
Dit artikel is gepubliceerd in Familieblad 64, de volgende aflevering staat in Familieblad 65 (december 2020). Wilt u meer lezen? Word dan donateur en ontvang twee keer per jaar het Familieblad!
